Giá thép toàn cầu tiếp tục lao dốc trong khi sản lượng vẫn ở mức cao kỷ lục. Tình trạng dư cung kéo dài đang đẩy ngành công nghiệp thép vào cuộc khủng hoảng chưa từng có – một ngành vốn được xem là nền tảng cho cả kinh tế lẫn an ninh quốc gia.
Tại nhà máy Tata Steel IJmuiden (Hà Lan), những vạc thép nóng đỏ vẫn đều đặn được đổ vào các khuôn dài. Thành phẩm là các tấm thép cao cấp dùng trong pin, ô tô hay bao bì thực phẩm – những sản phẩm đòi hỏi độ chính xác và độ bền vượt trội.
Thế nhưng, bất chấp giá trị gia tăng cao, Tata cũng không thể tránh khỏi áp lực chung của ngành: cung vượt xa cầu. Theo OECD, đến năm 2027, lượng thép dư thừa toàn cầu có thể lên tới 721 triệu tấn.
Giải pháp hiển nhiên là giảm sản lượng, nhưng không quốc gia nào muốn trở thành bên đầu tiên nhượng bộ trong cuộc cạnh tranh chiến lược toàn cầu, đặc biệt khi thép là vật liệu gắn liền với an ninh quốc phòng.
Thép không chỉ là nguyên liệu cho tòa nhà, cầu đường hay xe hơi. Nó còn hiện diện trong vũ khí, xe tăng, máy bay chiến đấu – những trụ cột bảo vệ chủ quyền và sức mạnh của một quốc gia. Vì vậy, bất kỳ sự tổn thương nào trong ngành thép cũng gây ra tác động dây chuyền đến nền an ninh nội địa.
Tại Anh, Bộ trưởng Thương mại Jonathan Reynolds đã gọi ngành thép là “cốt lõi của vị thế toàn cầu” khi quốc hội thông qua đạo luật khẩn cấp nhằm duy trì hoạt động của hai lò cao cuối cùng trong nước.
Tại châu Âu, sự suy giảm vai trò “bảo hộ an ninh” từ phía Mỹ càng làm nổi bật vai trò chiến lược của ngành thép đối với khu vực này.
Trong thập kỷ qua, làn sóng thép giá rẻ từ Trung Quốc – được sản xuất trong các nhà máy quy mô khổng lồ, phần lớn được nhà nước hỗ trợ và ít bị ràng buộc bởi các quy định môi trường – đã làm đảo lộn toàn bộ thị trường quốc tế.
Khi nền kinh tế Trung Quốc giảm tốc, lượng thép dư thừa đổ ra thị trường toàn cầu với mức giá cạnh tranh gay gắt, khiến giá thép giảm mạnh và đẩy biên lợi nhuận của các nhà sản xuất xuống đáy. Theo một số thống kê, thép hiện còn rẻ hơn cả nước đóng chai.
Điều này không chỉ đe dọa việc làm của hàng triệu lao động trong ngành, mà còn cản trở đầu tư vào công nghệ xanh, gây khó cho các mục tiêu giảm phát thải mà châu Âu theo đuổi.
Chính phủ các nước giờ đây bị kẹt giữa ba áp lực:
Bảo vệ việc làm trong nước
Giảm trợ cấp tài khóa
Đảm bảo cạnh tranh trên thị trường toàn cầu
Trong năm 2023, EU đã cắt giảm hơn 18.000 việc làm ngành thép và đóng cửa 9 triệu tấn công suất sản xuất. Tại Đức – quốc gia sản xuất thép lớn nhất EU – sản lượng trong nửa đầu năm 2025 đã giảm 11,6% so với cùng kỳ năm trước.
Mặc dù EU đã áp các biện pháp phòng vệ thương mại để hạn chế thép giá rẻ từ Trung Quốc, nhưng lượng hàng vẫn tiếp tục tràn vào, kéo theo Hàn Quốc, Nhật Bản và nhiều quốc gia khác cũng chen chân vào cuộc đua giảm giá.
Cùng lúc, Mỹ dưới thời Tổng thống Trump đã tăng mạnh mức thuế đối với hầu hết thép và nhôm nhập khẩu lên 50%, buộc các nhà sản xuất châu Âu phải cạnh tranh khốc liệt hơn tại thị trường nội địa.
Tại Anh, chính phủ đã phải tiếp quản British Steel tại Scunthorpe sau khi tập đoàn Trung Quốc Jingye tuyên bố sẽ đóng cửa nhà máy do thua lỗ 700.000 bảng/ngày. Đây là một trong hai cơ sở cuối cùng của Anh sản xuất thép từ quặng sắt và than.
Chính phủ cũng đã bơm 500 triệu bảng để cứu Tata Steel tại Port Talbot và hỗ trợ chuyển đổi sang lò hồ quang điện – công nghệ thân thiện hơn với môi trường khi sử dụng thép tái chế.
Tại Hà Lan, nhà máy Tata Steel IJmuiden có kế hoạch chuyển đổi sang công nghệ dùng hydro tái tạo vào năm 2030, nhưng phải đối mặt với nhiều thách thức pháp lý về phát thải và chi phí đầu tư khổng lồ.
Theo các chuyên gia, công nghệ sản xuất thép bằng hydro xanh hiện vẫn đắt hơn từ 30–60% so với quy trình truyền thống.
Tata Steel cho biết khoảng 12% doanh thu của họ đến từ thị trường Mỹ, và hầu hết mức thuế 25% đã được chuyển sang cho các khách hàng lớn như Ford, Chrysler, Caterpillar và Duracell.
Tuy nhiên, với mức thuế tăng lên 50% gần đây, doanh nghiệp lo ngại rằng sản phẩm của họ sẽ mất sức cạnh tranh hoàn toàn, dù chất lượng vượt trội.
Tiếng Việt
English
