Nợ cao và lạm phát tạo tiền đề cho mọi cuộc khủng hoảng tài chính

Sự kết thúc của kỷ nguyên kiếm tiền dễ dàng xé toạc lớp mặt nạ khỏi nền kinh tế thây ma vỡ nợ.

Nền kinh tế thế giới đang chao đảo trước dòng hợp lưu chưa từng có của các cuộc khủng hoảng kinh tế, tài chính và nợ, theo sau sự bùng nổ của thâm hụt, vay mượn và đòn bẩy trong những thập kỷ gần đây.

Trong khu vực tư nhân, hàng núi nợ chất đống bao gồm nợ của các hộ gia đình (chẳng hạn như thế chấp, thẻ tín dụng, khoản vay mua ô tô, khoản vay sinh viên, khoản vay cá nhân), doanh nghiệp và tập đoàn (các khoản vay ngân hàng, nợ trái phiếu và nợ tư nhân) và khu vực tài chính (nợ của các tổ chức ngân hàng và phi ngân hàng).

Trong khu vực công, nợ bao gồm trái phiếu chính quyền trung ương, tỉnh và địa phương và các khoản nợ chính thức khác, cũng như các khoản nợ tiềm ẩn (khoản nợ chưa được tài trợ từ các chế độ lương hưu trả theo mức sử dụng và hệ thống chăm sóc sức khỏe). Rồi tất cả các khoản nợ này sẽ ngày một phình to khi xã hội già đi.

Tải nợ đáng kinh ngạc

Rõ ràng các con số là rất đáng báo động khi nhìn vào số nợ này. Trên toàn cầu, tổng nợ của khu vực tư nhân và khu vực công tính theo tỷ trọng tổng sản phẩm quốc nội đã tăng từ 200% năm 1999 lên 350% vào năm 2021. Tỷ lệ này hiện là 420% ở các nền kinh tế tiên tiến và 330% ở Trung Quốc.

Ở Hoa Kỳ, tỷ lệ này là 420%, cao hơn so với thời kỳ Đại suy thoái và sau Thế chiến II.

Tất nhiên, nợ có thể thúc đẩy hoạt động kinh tế nếu người đi vay đầu tư vào vốn mới (máy móc, nhà cửa, cơ sở hạ tầng công cộng) mang lại lợi nhuận cao hơn chi phí đi vay. Nhưng nhiều khoản vay chỉ đơn giản là để tài trợ cho chi tiêu tiêu dùng trên cơ sở liên tục - và đó là công thức dẫn đến phá sản.

Hơn nữa, đầu tư vào “vốn” cũng có thể gặp rủi ro, cho dù người đi vay là một hộ gia đình mua nhà với giá được thổi phồng, hay một công ty đang tìm cách mở rộng quá nhanh bất chấp lợi nhuận. Hay một chính phủ đang chi tiền cho “những chú voi trắng” (các dự án cơ sở hạ tầng xa hoa nhưng vô ích).

Vay quá mức

Việc vay quá mức như vậy đã diễn ra trong nhiều thập kỷ vì nhiều lý do. Dân chủ hóa tài chính đã cho phép các hộ gia đình có thu nhập eo hẹp sử dụng nợ để tài trợ cho tiêu dùng. Các chính phủ cánh hữu cũng liên tục cắt giảm thuế mà không cắt giảm chi tiêu, trong khi các chính phủ cánh tả chi tiêu hào phóng cho các chương trình xã hội không được tài trợ đầy đủ với mức thuế cao hơn.

Trong khi đó các chính sách thuế ủng hộ nợ hơn vốn chủ sở hữu, được hỗ trợ bởi các chính sách tín dụng và tiền tệ cực kỳ lỏng lẻo của các ngân hàng trung ương, đã thúc đẩy hoạt động vay mượn tăng đột biến ở cả khu vực tư nhân và khu vực công.

Nhiều năm nới lỏng định lượng (QE) và nới lỏng tín dụng đã giữ cho chi phí đi vay gần bằng 0 và trong một số trường hợp thậm chí lãi suất còn ở mức âm (như ở Châu Âu và  Nhật Bản giai đoạn trước đây). Đến năm 2020, nợ công tương đương với đồng đô la có lãi suất âm là 17 nghìn tỷ đô la và ở một số quốc gia Bắc Âu,  ngay cả các khoản thế chấp cũng có lãi suất danh nghĩa âm.

Thây ma vỡ nợ

Sự bùng nổ của các tỷ lệ nợ không bền vững ngụ ý rằng nhiều người đi vay bao gồm các hộ gia đình, tập đoàn, ngân hàng, ngân hàng ngầm, chính phủ và thậm chí cả các quốc gia là những “thây ma” mất khả năng thanh toán được hỗ trợ bởi lãi suất thấp (giúp kiểm soát được chi phí trả nợ của họ).

Trong cả cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 và cuộc khủng hoảng COVID-19, nhiều công ty vỡ nợ lẽ ra phải phá sản đã được giải cứu bằng các chính sách lãi suất âm hoặc bằng 0, QE và các gói cứu trợ tài chính toàn bộ.

Nhưng giờ đây, lạm phát, thứ được nuôi dưỡng bằng chính các chính sách tài chính, tiền tệ và tín dụng cực kỳ lỏng lẻo, đã kết thúc thời kỳ tài chính này.Trong bối cảnh các ngân hàng trung ương buộc phải tăng lãi suất trong nỗ lực khôi phục sự ổn định về giá cả, các thây ma đang chứng kiến chi phí trả nợ gia tăng mạnh mẽ.

Đối với nhiều người, điều này thể hiện một cú sốc gấp ba lần, bởi vì lạm phát cũng đang làm xói mòn thu nhập thực tế của hộ gia đình và làm giảm giá trị tài sản của hộ gia đình. Điều tương tự cũng xảy ra đối với các tập đoàn, tổ chức tài chính và chính phủ yếu kém đã sử dụng đòn bẩy quá mức: họ phải đối mặt với chi phí đi vay tăng mạnh, thu nhập và doanh thu giảm, đồng thời giảm giá trị tài sản.

Điều tồi tệ nhất

Tồi tệ hơn nữa, những diễn biến này lại trùng khớp với thời điểm lạm phát đình trệ quay trở lại (lạm phát cao cùng với tăng trưởng yếu). Lần cuối cùng các nền kinh tế tiên tiến trải qua điều kiện như vậy là vào những năm 1970. Nhưng ít nhất là vào thời điểm đó,  tỷ lệ nợ rất thấp. Ngày nay, chúng ta đang phải đối mặt với những khía cạnh tồi tệ nhất của những năm 1970 (cú sốc lạm phát đình trệ) bên cạnh những khía cạnh tồi tệ nhất của cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu. Và lúc này, chúng ta không thể đơn thuần cắt giảm lãi suất để kích cầu.

Xét cho cùng, nền kinh tế toàn cầu đang bị vùi dập bởi những cú sốc cung tiêu cực trong ngắn hạn và trung hạn, từ đó làm giảm tốc độ tăng trưởng và tăng giá cả cũng như chi phí sản xuất.

Có thể kể đến như tình trạng gián đoạn của đại dịch đối với việc cung cấp lao động và hàng hóa; tác động của cuộc chiến của Nga ở Ukraine đối với giá cả hàng hóa; Chính sách không COVID ngày càng tai hại của Trung Quốc; và hàng chục cú sốc trung hạn khác (từ biến đổi khí hậu đến diễn biến địa chính trị) sẽ tạo thêm áp lực lạm phát đình trệ.

Không giống như trong cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 và những tháng đầu của đại dịch COVID-19, hoạt động cứu trợ các cơ quan tư nhân và nhà nước bằng các chính sách vĩ mô lỏng lẻo sẽ đổ thêm dầu vào lửa lạm phát. Điều đó có nghĩa là sẽ có một cuộc hạ cánh cứng (một cuộc suy thoái sâu và kéo dài) bên cạnh một cuộc khủng hoảng tài chính nghiêm trọng. Khi bong bóng tài sản vỡ, tỷ lệ vỡ nợ tăng vọt và thu nhập được điều chỉnh theo lạm phát giảm ở các hộ gia đình, tập đoàn và chính phủ, cuộc khủng hoảng kinh tế và sự sụp đổ tài chính sẽ ảnh hưởng lẫn nhau.

Chắc chắn rằng, các nền kinh tế tiên tiến đi vay bằng đồng tiền của mình có thể tận dụng một đợt lạm phát bất ngờ để giảm giá trị thực một số khoản nợ có lãi suất cố định dài hạn trên danh nghĩa. Với việc các chính phủ không muốn tăng thuế hoặc cắt giảm chi tiêu để giảm thâm hụt, tiền tệ hóa thâm hụt ngân hàng trung ương một lần nữa sẽ được coi là con đường ít kháng cự nhất.

Nhưng bạn không thể đánh lừa tất cả mọi người trong mọi lúc được. Một khi vị thần lạm phát thoát ra khỏi cái lọ (điều sẽ xảy ra khi các ngân hàng trung ương từ bỏ cuộc chiến khi đối mặt với sự sụp đổ kinh tế và tài chính đang rình rập) chi phí đi vay danh nghĩa và thực tế sẽ tăng lên. Tất cả các cuộc khủng hoảng nợ do lạm phát đình trệ có thể bị trì hoãn chứ không thể tránh được.

Hậu Dương - theo www.marketwatch.com