Trung Quốc trở nên thận trọng hơn với Iran khi Mỹ chính thức can thiệp vào xung đột Trung Đông

Khi Mỹ tiến hành loạt cuộc không kích nhằm vào các cơ sở hạt nhân của Iran hôm thứ Bảy, nhiều người chú ý đến phản ứng từ Trung Quốc – đối tác chiến lược lâu dài của Tehran. Dù Bắc Kinh vẫn bày tỏ lập trường ủng hộ, nhưng sự hỗ trợ này đang trở nên có chọn lọc và thận trọng hơn.

Các chuyên gia cho rằng sự dè dặt này xuất phát từ vai trò hạn chế của Trung Quốc trong vai trò hòa giải khu vực, và những toan tính chiến lược liên quan đến dầu mỏ và sự hiện diện của Mỹ tại Trung Đông.

Quan hệ song phương: Gắn kết nhưng không tuyệt đối

Từ năm 2021, Trung Quốc và Iran đã ký kết thỏa thuận hợp tác chiến lược kéo dài 25 năm, bao gồm lĩnh vực kinh tế, an ninh và quân sự. Hai nước cũng thường xuyên tổ chức tập trận chung.

Với dân số gần 91 triệu người và trữ lượng dầu mỏ dồi dào, Iran là đối tác tự nhiên trong sáng kiến “Vành đai và Con đường” của Trung Quốc. Truyền thông nhà nước Trung Quốc từng mô tả mối quan hệ này là một phần trong nỗ lực “chống lại sự bá quyền của Mỹ”.

Tuy nhiên, trọng tâm lợi ích của Bắc Kinh vẫn nằm ở việc tiếp cận nguồn dầu thô của Iran và đảm bảo ổn định tại eo biển Hormuz – nơi khoảng 20 triệu thùng dầu/ngày (tương đương 20% tiêu thụ toàn cầu) đã lưu thông trong năm 2024. Gần một nửa lượng dầu nhập khẩu của Trung Quốc đi qua tuyến đường này, thông qua các biện pháp “lách” cấm vận phương Tây.

Trung Quốc lựa chọn đứng ngoài về quân sự

Theo nhà kinh tế trưởng Neo Wang của Evercore ISI, Trung Quốc nhiều khả năng sẽ không can thiệp sâu vào xung đột hiện tại, do ảnh hưởng hạn chế đối với Israel và tính toán chiến lược khi Mỹ trực tiếp tham gia.

Việc hỗn loạn tại Trung Đông có thể trở thành “điểm phân tâm” cho Washington, đặc biệt trong bối cảnh Bắc Kinh đang đối đầu thương mại với Mỹ.

Sau khi Israel không kích Iran hôm 12/6, Trung Quốc nhanh chóng lên án đây là hành vi “vi phạm chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Iran”. Tuy nhiên, từ đó đến nay, giọng điệu của Bắc Kinh đã trở nên ôn hòa hơn – không chỉ trích trực tiếp Israel mà tập trung vào thúc đẩy đối thoại và ngừng bắn.

Tính toán năng lượng và chiến lược của Bắc Kinh

Ngoại trưởng Trung Quốc Wang Yi tuyên bố các cuộc tấn công của Israel là “không thể chấp nhận”, nhưng tránh dùng từ “lên án” trong các cuộc đối thoại song phương. Theo các nhà phân tích từ Eurasia Group, Trung Quốc đang nỗ lực duy trì thế cân bằng ngoại giao: ủng hộ Iran nhưng không làm xấu thêm quan hệ với Israel – nhằm tránh nguy cơ lan rộng xung đột.

Ngoài ra, Trung Quốc cũng tìm cách tận dụng khủng hoảng để củng cố hình ảnh toàn cầu. Việc Mỹ tấn công Iran được Bắc Kinh xem là bằng chứng cho thấy “Washington, chứ không phải Bắc Kinh, đang làm tổn hại trật tự và hòa bình thế giới”, theo nhận định của Shehzad Qazi từ China Beige Book.

Biến động dầu mỏ: Thách thức hay cơ hội cho Trung Quốc?

Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio đã kêu gọi Trung Quốc ngăn Iran phong tỏa eo biển Hormuz. Tuy nhiên, một số chuyên gia cho rằng việc đóng tuyến đường này có thể không gây quá nhiều khó khăn cho Bắc Kinh như đối với Mỹ hay EU.

Trung Quốc có thể xoay sang các nguồn cung khác như Nga, Saudi Arabia, Iraq, Oman… và một phần dầu từ Malaysia vốn thực chất được chuyển từ Iran. Việc giá dầu tăng mạnh có thể gây áp lực cho phương Tây, trong khi Trung Quốc đã có sự chuẩn bị tốt hơn để thích nghi.

“Trung Quốc có thể không quá khó chịu nếu phải trả giá cao hơn cho dầu, miễn là Mỹ và châu Âu gặp tổn thất nhiều hơn,” Andrew Bishop từ Signum Global Advisors nhận định.

Cơ hội trong khủng hoảng?

Mặc dù Trung Quốc có thể muốn đóng vai trò trung gian, như từng làm trong thỏa thuận giữa Iran và Saudi Arabia năm 2023, giới quan sát cho rằng Israel khó có thể tin vào tính trung lập của Bắc Kinh, do mối quan hệ thân thiết với Iran và lo ngại phản ứng từ chính quyền Trump.

Tại cuộc họp Hội đồng Bảo an LHQ hôm Chủ Nhật, Đại sứ Trung Quốc Công Phú đã chỉ trích mạnh mẽ các cuộc không kích của Mỹ, đồng thời kêu gọi Israel ngừng giao tranh ngay lập tức.

Tuy vậy, một số chuyên gia cho rằng Trung Quốc sẽ không chủ động đứng ra hòa giải giữa Mỹ và Iran, mà có thể đóng vai trò “kiềm chế” Tehran, nhằm tránh leo thang quân sự gây bất ổn khu vực và tổn hại đến nền kinh tế toàn cầu – điều không có lợi cho lợi ích lâu dài của Bắc Kinh.

Giữ vững lợi thế đầu tư với những cập nhật thị trường liên tục từ InfoFinance – hãy theo dõi ngay hôm nay.