Vì sao Mỹ chưa áp lệnh trừng phạt Trung Quốc dù nước này mua dầu Nga?

Tổng thống Mỹ Donald Trump gần đây cho biết chính quyền đang xem xét mở rộng các biện pháp trừng phạt đối với Nga, bao gồm khả năng áp dụng lệnh trừng phạt thứ cấp nhằm vào các quốc gia tiếp tục nhập khẩu dầu thô từ Moscow. Động thái này nhằm tăng áp lực buộc Nga chấm dứt xung đột tại Ukraine.

Đầu tháng 8, Washington đã tăng thuế với hàng hóa nhập khẩu từ Ấn Độ thêm 25%, nâng tổng mức lên 50%, do New Delhi tiếp tục mua dầu Nga. Tuy nhiên, Trung Quốc – quốc gia nhập khẩu dầu Nga lớn nhất thế giới – lại chưa phải chịu biện pháp tương tự.

Ai đang mua dầu Nga và Mỹ muốn ngăn chặn điều này như thế nào?

Theo dữ liệu hải quan Trung Quốc, năm 2024 nước này nhập khẩu kỷ lục 109 triệu tấn dầu từ Nga, chiếm gần 20% tổng lượng dầu nhập khẩu. Ấn Độ xếp thứ hai với 88 triệu tấn.

Nguồn năng lượng giá rẻ từ Nga trở thành “phao cứu sinh” cho Moscow trong bối cảnh cuộc chiến Ukraine bước sang năm thứ tư.

Hiện tại, Quốc hội Mỹ đang thảo luận Dự luật Trừng phạt Nga 2025, có thể cho phép Tổng thống áp mức thuế lên tới 500% đối với các nước bị cho là hỗ trợ Nga. Các thượng nghị sĩ đang chờ tín hiệu từ ông Trump để đưa dự luật ra bỏ phiếu.

Vì sao Trung Quốc chưa bị trừng phạt?

Trả lời Fox News ngày 15/8 về khả năng áp lệnh thứ cấp với Bắc Kinh, ông Trump nói:

“Hiện chưa cần thiết. Có thể hai hoặc ba tuần nữa sẽ cần, nhưng giờ thì chưa.”

Giới phân tích cho rằng ông Trump đang tận dụng thời gian để đàm phán một thỏa thuận thương mại lớn hơn với Trung Quốc, bao gồm nội dung liên quan đến đất hiếm – nhóm khoáng sản thiết yếu cho các ngành công nghiệp công nghệ cao và quốc phòng. Trung Quốc hiện vẫn nắm vị thế thống trị trong lĩnh vực này.

Ngoài ra, Washington muốn tránh leo thang căng thẳng thương mại vào thời điểm mùa mua sắm cuối năm sắp đến, khi các nhà bán lẻ Mỹ phụ thuộc mạnh vào nguồn hàng từ Trung Quốc.

Những nhượng bộ gần đây trong quan hệ Mỹ - Trung

Đầu tháng 8, Mỹ nới lỏng một số hạn chế xuất khẩu chip bán dẫn – yêu cầu mà Bắc Kinh theo đuổi từ lâu.

Ngày 11/8, ông Trump cho phép Nvidia tiếp tục bán chip cho Trung Quốc, đổi lại hãng này phải trích 15% doanh thu cho chính phủ Mỹ.

Ngày 20/8, Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent giải thích lý do Trung Quốc chưa bị trừng phạt: tỷ lệ dầu Nga trong tổng nhập khẩu của Trung Quốc chỉ tăng nhẹ từ 13% trước chiến sự lên khoảng 16% hiện nay. Ông nhấn mạnh Trung Quốc không tham gia “kinh doanh chênh lệch giá” như Ấn Độ.

Ngược lại, Ấn Độ đã tăng tỷ trọng dầu Nga từ dưới 1% lên 42%, rồi tinh chế và bán lại, thu lợi khoảng 16 tỷ USD.

Mỹ vẫn giữ lập trường cứng rắn

Ngày 19/8, Cố vấn Thương mại Nhà Trắng Peter Navarro là quan chức cấp cao thứ hai cáo buộc Ấn Độ mua dầu Nga với quy mô lớn. Trước đó, Phó Chánh văn phòng Nhà Trắng Stephen Miller gọi động thái này là “không thể chấp nhận”.

Tuy nhiên, khi được hỏi về Trung Quốc, Phó Tổng thống JD Vance nói:

“Tổng thống đang cân nhắc, nhưng chưa có quyết định cuối cùng. Quan hệ với Trung Quốc phức tạp hơn do nhiều yếu tố ngoài xung đột Ukraine.”

Ngoại trưởng Marco Rubio cảnh báo: nếu áp lệnh thứ cấp với Trung Quốc nhưng nước này vẫn tinh chế dầu Nga và bán ra thị trường, giá năng lượng toàn cầu sẽ tăng mạnh, ảnh hưởng trực tiếp đến người tiêu dùng.

Đáp lại, Đại sứ quán Trung Quốc tại Washington khẳng định thương mại giữa Bắc Kinh và Moscow “tuân thủ luật pháp quốc tế”.

Tác động kinh tế và triển vọng thỏa thuận

Nếu đạt được thỏa thuận ngừng bắn tại Ukraine, kéo theo việc nới trừng phạt với Nga, kinh tế toàn cầu sẽ ổn định hơn, đồng thời hỗ trợ phục hồi cho Trung Quốc.

Tuy nhiên, các chỉ số công nghiệp, đầu tư và tiêu dùng của Trung Quốc trong tháng 7 đều giảm, tỷ lệ thất nghiệp thanh niên đô thị tăng lên 17,8% – mức cao nhất 11 tháng qua.

Chuyên gia Alicia Garcia Herrero nhận định:

“Kinh tế Trung Quốc đang đối mặt nhiều khó khăn, nhưng nước này đã chuẩn bị cho kịch bản bị áp trừng phạt thứ cấp.”

Nhờ chiến lược đa dạng hóa chuỗi cung ứng và tăng nội địa hóa sản xuất, Trung Quốc ít chịu tổn thương hơn trước. Tuy nhiên, nếu Mỹ tăng thuế, giá tiêu dùng trong nước sẽ leo thang – đặc biệt khi Washington vẫn nhập khẩu khối lượng lớn hàng hóa Trung Quốc.

Năm 2024, thâm hụt thương mại Mỹ - Trung đạt 295,4 tỷ USD, tăng 5,8% so với năm trước.

Căng thẳng thương mại vẫn tiềm ẩn rủi ro

Ngày 12/8, hai nước gia hạn “đình chiến thuế quan” thêm 90 ngày, giúp tạm hạ nhiệt căng thẳng. Theo đó, kế hoạch áp thuế mới lùi đến ngày 10/11.

Trước đó, Mỹ từng áp thuế 145% lên hàng hóa Trung Quốc, trong khi Bắc Kinh đáp trả bằng mức 125%, đẩy quan hệ thương mại đến bờ vực chiến tranh.

Nhờ thỏa thuận đạt được tại Geneva hồi tháng 5, mức thuế Mỹ giảm còn 30%, Trung Quốc giảm còn 10%, đồng thời Bắc Kinh đồng ý nối lại một phần xuất khẩu đất hiếm.

Herrero đánh giá:

“Khả năng hai bên đạt một thỏa thuận thương mại mới là có, bởi cả Mỹ và Trung Quốc đều cần tín hiệu tích cực để hỗ trợ kinh tế.”