Cuộc đua không gian của NATO – Bước ngoặt chiến lược của quốc phòng châu Âu

Đằng sau làn sóng đầu tư vào “mặt trận chiến tranh thế hệ mới” của phương Tây

Trước mối đe dọa ngày càng gia tăng từ các vệ tinh của Liên bang Nga và Trung Quốc, nhiều quốc gia NATO – đặc biệt là Đức, Anh và Pháp – đang tăng tốc đầu tư mạnh mẽ vào năng lực phòng thủ không gian.
Theo CNN (ngày 9.11), Đức tuyên bố sẽ chi tới 35 tỷ euro (tương đương 40,2 tỷ USD) trong 5 năm tới cho các dự án không gian – một con số thể hiện rõ quyết tâm chính trị trong việc bắt kịp các đối thủ toàn cầu.

Nhà nghiên cứu Juliana Suess tại Viện Nghiên cứu Quốc tế và An ninh Đức (SWP) nhận định:

“Đây là khoản đầu tư lớn, thể hiện quyết tâm rõ rệt nhằm thúc đẩy năng lực quốc phòng, nhưng cuộc đua không gian là quá trình liên tục – không có điểm kết thúc.”

Bà nhấn mạnh rằng châu Âu vẫn còn rất nhiều việc phải làm, và Đức “chắc chắn là một trong những nước cần bắt kịp nhất.”

Đức và kế hoạch chinh phục không gian táo bạo

Một người phát ngôn Bộ Quốc phòng Đức cho biết, chi tiêu cho lĩnh vực không gian của nước này sẽ đạt khoảng 1,9 tỷ euro (2,2 tỷ USD) trong năm 2025 và “tăng đáng kể trong các năm tiếp theo”.

Tại Hội nghị ngành công nghiệp không gian ở Berlin tháng 9 vừa qua, Bộ trưởng Quốc phòng Đức Boris Pistorius cảnh báo:

“Các hành động của Liên bang Nga – đặc biệt là trong không gian – đang tạo nên một mối đe dọa cơ bản đối với tất cả chúng ta, và chúng ta không thể tiếp tục phớt lờ nó.”

Ông cho biết cả Nga và Trung Quốc đều đang nhanh chóng mở rộng năng lực tác chiến không gian, với khả năng gây nhiễu, làm mù, thao túng hoặc phá hủy vệ tinh bằng vũ khí động năng.

Anh và Pháp cùng nhập cuộc

Vương quốc Anh cũng vừa công bố tăng ngân sách quốc phòng và tiến hành rà soát chiến lược, nhấn mạnh cần tập trung hơn vào ba lĩnh vực: không gian – mạng – điện từ.
Tháng 10 vừa qua, Anh cho biết họ đang thử nghiệm các cảm biến phát hiện mối đe dọa laser trong quỹ đạo, nhằm bảo vệ vệ tinh quốc gia.

Tuy nhiên, Viện Nghiên cứu Chatham House (Anh) nhận định rằng London cần đầu tư mạnh mẽ hơn trong ngắn hạn, đồng thời chỉ trích chiến lược rà soát hiện tại vì “chưa nhận thức đầy đủ về tính cấp bách của các mối đe dọa trong không gian”, khiến Anh có nguy cơ tụt hậu.

Trong khi đó, Pháp đang tích cực thúc đẩy khái niệm “vệ tinh vệ sĩ” – những vệ tinh có nhiệm vụ bảo vệ vệ tinh khác khỏi sự tấn công hoặc can thiệp.
Theo chuyên gia Clayton Swope, Phó Giám đốc Dự án An ninh Không gian thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS, Washington D.C.), Pháp “đang đi đầu trong việc kêu gọi phát triển mô hình này”, dù phần lớn dự án vẫn trong giai đoạn thử nghiệm.

NATO bước vào kỷ nguyên “tác chiến quỹ đạo”

Từ năm 2019, NATO đã công nhận không gian là một lĩnh vực tác chiến và tuyên bố Điều 5 của Hiệp ước – vốn quy định “tấn công một quốc gia NATO là tấn công toàn khối” – cũng áp dụng cho không gian.

Tuy nhiên, tổ chức tư vấn chiến lược RAND Corporation (Mỹ) cho rằng NATO cần “tăng tốc hơn nữa trong chiến lược không gian” nếu không muốn bị bỏ lại trong giai đoạn nhạy cảm này.

Dù nguy cơ tụt hậu là có thật, nhất là so với tốc độ phát triển của Trung Quốc, nhưng các bằng chứng từ chiến sự Ukraine cho thấy Nga vẫn chưa tích hợp hiệu quả hệ thống vệ tinh vào hạ tầng quân sự.

Bà Suess dẫn ví dụ: một máy bay chiến đấu của Nga bị bắn hạ tại Ukraine đã được phát hiện gắn cùng lúc hệ thống định vị nội địa và thiết bị GPS dân dụng dán trên bảng điều khiển – minh chứng cho thấy công nghệ quân sự của Moscow vẫn còn nhiều hạn chế.

Ngoài ra, các chuyên gia cũng chỉ ra rằng Nga phải mua hình ảnh vệ tinh thương mại từ thị trường tư nhân, cho thấy năng lực trong nước chưa đáp ứng được nhu cầu quân sự.

“Những bằng chứng rời rạc từ Ukraine cho thấy Nga không có mức độ tự tin vào hệ thống của mình như người ta tưởng,” bà Suess kết luận.

Mối đe dọa cũ quay lại

Đức và Anh chỉ là những quốc gia mới nhất lên tiếng cảnh báo.
Trước đó hơn một thập kỷ, Mỹ và Pháp đã ghi nhận rằng vệ tinh Nga có dấu hiệu bám theo hoặc thu thập dữ liệu từ vệ tinh của họ, bao gồm cả các vệ tinh thương mại.

Năm 2015, Lầu Năm Góc từng cảnh báo một vệ tinh quân sự của Nga “đỗ” bất thường gần hai vệ tinh Intelsat, buộc Washington phải liên hệ trực tiếp với Moscow.
Đến năm 2017, sau khi Pháp và Italy phóng chung một vệ tinh tình báo, các vệ tinh Nga nhanh chóng tiếp cận và “quan sát” nó.

“Những hành vi kiểu này không mới, nhưng cần được xem xét trong bối cảnh xung đột Ukraine và các vụ Nga xâm phạm không phận NATO,” Suess nói với CNN.

Trung Quốc – mối đe dọa dài hạn lớn hơn

Dù Nga là mối đe dọa cấp bách với châu Âu, Trung Quốc mới là thách thức dài hạn lớn hơn.
Theo bà Suess, “Cường quốc không gian lớn hơn rõ ràng là Trung Quốc.”

Các chuyên gia ghi nhận những thao tác tinh vi đáng kinh ngạc của các vệ tinh Trung Quốc, khi chúng có thể tiến gần các vệ tinh khác với tốc độ và độ chính xác cao khiến phương Tây lo ngại.
Một số vệ tinh của Bắc Kinh còn được trang bị cánh tay robot có thể di chuyển các vệ tinh khác sang quỹ đạo khác, làm dấy lên lo ngại về nguy cơ thao túng không gian.

Bà Suess nhận định:

“Trung Quốc có nguồn lực dồi dào hơn nhiều để phát triển lĩnh vực này. Nga hiện đang cạn kiệt tài nguyên, khó mở rộng thêm trong không gian.”

Chuyên gia Clayton Swope (CSIS) cũng cho biết, hoạt động của Trung Quốc trong không gian “rất sôi động nhưng khó đoán định”.

“Chúng ta không phải lúc nào cũng biết họ đang làm gì, và điều họ làm thường khiến cộng đồng quốc tế bối rối,” ông nói.

Thực tế mới cho châu Âu

Trong những tháng gần đây, cả Đức và Anh đều liên tục cảnh báo về mối đe dọa ngày càng tăng từ vệ tinh Nga và Trung Quốc.
Thiếu tướng Paul Tedman, người đứng đầu Bộ Tư lệnh Không gian Anh, chia sẻ với BBC rằng vệ tinh Nga thường xuyên “bám theo” tài sản không gian của Anh và gây nhiễu “hàng tuần”.

“Họ mang theo các thiết bị có thể quan sát vệ tinh của chúng ta và tìm cách thu thập dữ liệu,” Tedman nói.

Trước tình hình này, giới chuyên gia nhận định NATO đang chịu áp lực lớn trong việc biến ý chí chính trị thành năng lực tác chiến thực tế, bao gồm giám sát, phòng vệ vệ tinh và phản ứng nhanh trong không gian.
Thập kỷ tới được xem là giai đoạn then chốt để châu Âu có thể hợp nhất các chương trình rời rạc thành một “lá chắn quỹ đạo” thống nhất.

Kết luận

Việc châu Âu tăng cường đầu tư cho quốc phòng không gian đánh dấu một trong những bước chuyển lớn nhất của chiến lược quân sự thế kỷ 21.
Lần đầu tiên, các nền kinh tế lớn của NATO xem không gian là hạ tầng chiến lược, không chỉ đơn thuần là nền tảng truyền thông.

Tuy nhiên, thách thức vẫn rất lớn: duy trì tốc độ phát triển so với Mỹ, đối phó với sự trỗi dậy công nghệ của Trung Quốc, và ứng phó với sự khó lường của Nga – tất cả trong bối cảnh chi phí cho “cuộc chiến không gian” tăng không ngừng.

Như lời Suess kết luận:

“Cuộc đua không gian không bao giờ kết thúc – nó chỉ ngày càng tăng tốc.”

Câu hỏi thường gặp

1. Vì sao các nước NATO lại tăng chi tiêu cho quốc phòng không gian?
Không gian hiện đóng vai trò trọng yếu trong thông tin liên lạc, giám sát và phòng thủ. Các mối đe dọa từ Nga và Trung Quốc – bao gồm vũ khí chống vệ tinh và gây nhiễu tín hiệu – buộc châu Âu phải hành động để bảo vệ an ninh trong khuôn khổ NATO.

2. Những quốc gia nào đang dẫn đầu trong đầu tư không gian của châu Âu?
Hiện Đức, Anh và Pháp là ba nước tiên phong. Trong đó, kế hoạch 35 tỷ euro của Đức được xem là khoản đầu tư không gian quốc phòng lớn nhất trong lịch sử châu Âu hiện đại.

3. NATO nhìn nhận lĩnh vực không gian như thế nào trong chiến lược của mình?
Từ năm 2019, NATO đã chính thức coi không gian là lĩnh vực tác chiến, mở rộng phạm vi của Điều 5 để bao gồm các tài sản vệ tinh. Điều này có nghĩa là một cuộc tấn công vào vệ tinh của thành viên NATO có thể kích hoạt phản ứng tập thể.

4. Trung Quốc có phải là mối đe dọa lớn hơn Nga trong lĩnh vực không gian?
Các chuyên gia cho rằng có. Dù Nga là mối đe dọa trực tiếp hơn với châu Âu, nhưng Trung Quốc có tiềm lực tài chính, công nghệ và tốc độ phát triển vượt trội, khiến nước này trở thành thách thức dài hạn đối với trật tự an ninh không gian toàn cầu.