Biển Caspi đổi trật tự: Thổ Nhĩ Kỳ nổi lên thay thế Nga trong cuộc chơi hải quân khu vực?

Sự suy giảm ảnh hưởng của Nga tại Biển Caspi đang mở đường cho Thổ Nhĩ Kỳ cùng các đồng minh như Azerbaijan và Kazakhstan định hình lại cán cân quyền lực hải quân ở khu vực chiến lược này.

Ảnh minh họa

Biển Caspi – vùng nước “nóng” của những chuyển động quyền lực mới

Trong nhiều thập kỷ, Biển Caspi từng được xem là “hồ của Nga” – một vùng nội thủy mà Moskva giữ ảnh hưởng tuyệt đối từ thời Liên Xô. Tuy nhiên, bức tranh ấy đang thay đổi nhanh chóng.
Từ sau năm 2020, và đặc biệt là kể từ khi cuộc xung đột Nga – Ukraine nổ ra năm 2022, cán cân quyền lực tại khu vực này đã dịch chuyển đáng kể: Nga dần đánh mất vai trò chi phối, trong khi Thổ Nhĩ Kỳ nổi lên như một đối tác chiến lược mới của các quốc gia ven biển như Azerbaijan và Kazakhstan.

Theo phân tích của chuyên gia Fuad Shahbazov từ Quỹ Jamestown (Mỹ), “việc Nga vắng mặt trong các cuộc tập trận hải quân đa phương tại Caspi là dấu hiệu rõ ràng nhất cho thấy Moskva đang đánh mất vai trò lịch sử của mình tại khu vực này”.

Nga tụt lại phía sau: ảnh hưởng quân sự suy yếu vì chiến tranh và kinh tế

Trong ba thập kỷ qua, Nga vẫn là cường quốc hải quân thống trị Biển Caspi, nhờ sở hữu Hạm đội Caspi – lực lượng từng tham gia nhiều hoạt động quân sự tại Syria và được xem là công cụ biểu tượng của ảnh hưởng Nga ở Trung Á.
Nhưng kể từ khi chiến tranh Ukraine bùng nổ, nguồn lực quốc phòng của Moskva bị kéo căng. Hạm đội Caspi giảm tần suất hoạt động, trong khi các nước láng giềng bắt đầu tăng tốc hiện đại hóa quân sự, không còn phụ thuộc vào Nga như trước.

Giới phân tích nhận định rằng, Moskva đã mất dần khả năng duy trì vị thế “đầu tàu” khu vực, trong khi nhiều quốc gia Trung Á – vốn từng lệ thuộc vào Nga về công nghệ quân sự – nay chuyển hướng hợp tác với Thổ Nhĩ Kỳ và phương Tây.
Song song đó, các lệnh trừng phạt kinh tế của phương Tây cũng khiến ngành công nghiệp quốc phòng Nga gặp khó khăn trong việc cung cấp linh kiện, tàu chiến và thiết bị hỗ trợ cho đồng minh cũ.

Thổ Nhĩ Kỳ – “chất xúc tác” mới của sự thay đổi

Sự suy yếu của Nga vô hình trung tạo cơ hội cho Thổ Nhĩ Kỳ, quốc gia đang đẩy mạnh ảnh hưởng tại vùng Trung Á và Nam Kavkaz, đặc biệt sau hai chiến thắng quân sự của Azerbaijan tại Nagorny-Karabakh vào các năm 2020 và 2023.
Trong hai chiến dịch này, Thổ Nhĩ Kỳ đóng vai trò hậu thuẫn lớn về công nghệ, tình báo và huấn luyện, qua đó giúp Baku khẳng định vị thế “cường quốc hạng trung” mới nổi trong khu vực.

Kể từ đó, Ankara không giấu tham vọng mở rộng sự hiện diện quân sự và hải quân tại Caspi, thông qua các chương trình hợp tác, huấn luyện và chuyển giao công nghệ.

Tháng 5/2025, một phái đoàn hải quân Thổ Nhĩ Kỳ đã thăm các căn cứ quân sự tại Azerbaijan, bao gồm cả trung tâm huấn luyện và cảng quân sự ở Baku. Hai bên cũng thống nhất kế hoạch hợp tác đóng tàu chiến, tàu tuần tra và chia sẻ công nghệ về phòng thủ biển.

“Thổ Nhĩ Kỳ đang đóng vai trò hạt nhân trong việc hình thành một cấu trúc hợp tác hải quân mới tại Caspi,” – chuyên gia Shahbazov nhận định. “Ảnh hưởng của Ankara không còn giới hạn ở Biển Đen hay Địa Trung Hải mà đang lan dần tới khu vực nội lục này.”

Kazakhstan và Azerbaijan: Những “mắt xích” chiến lược trong chuỗi hợp tác mới

Không chỉ Azerbaijan, Kazakhstan – quốc gia ven biển lớn nhất Caspi – cũng đang từng bước thay đổi định hướng chiến lược của mình.
Nếu trước đây Astana chủ yếu hợp tác với Moskva trong lĩnh vực đóng tàu và huấn luyện quân sự, thì kể từ năm 2023, Kazakhstan đã ký thỏa thuận hợp tác hải quân với Thổ Nhĩ Kỳ.

Theo đó, tập đoàn YDA (Thổ Nhĩ Kỳ) cùng công ty Asfar và nhà máy Uralsk “Zenit” JSC của Kazakhstan sẽ đồng sản xuất tàu chiến đấu mặt nước, bao gồm cả tàu tuần tra tầm xa, nhằm hiện đại hóa hạm đội Caspi của Kazakhstan.
Động thái này không chỉ giúp tăng năng lực phòng thủ mà còn cho thấy Astana đang chủ động thoát khỏi sự phụ thuộc kỹ thuật vào Moskva.

Trong khi đó, Azerbaijan tiếp tục là “đầu mối” chính trong liên minh hải quân do Ankara dẫn dắt. Vào cuối tháng 10/2025, lực lượng hải quân Azerbaijan đã tham gia cuộc tập trận Nusret-2025 do Thổ Nhĩ Kỳ tổ chức, thể hiện cam kết mở rộng hợp tác quốc phòng sâu rộng giữa hai nước.

Liên minh mới hình thành – Nga và Iran phản ứng

Sự nổi lên của khối hợp tác Thổ Nhĩ Kỳ – Trung Á tại Biển Caspi đã buộc Nga phải tìm kiếm các đối tác mới, trong đó Iran trở thành lựa chọn hàng đầu.
Tháng 7/2025, Nga và Iran tổ chức cuộc tập trận hải quân chung tại Biển Caspi, với mục tiêu “duy trì an ninh khu vực và bảo vệ các tuyến hàng hải năng lượng”. Tuy nhiên, giới phân tích đánh giá rằng đây là nỗ lực mang tính biểu tượng nhiều hơn thực chất, do năng lực hải quân Iran ở khu vực này còn hạn chế.

Dẫu vậy, động thái này cho thấy Moskva không muốn từ bỏ hoàn toàn “vị thế chiến lược Caspi”, bởi vùng biển này đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc vận chuyển dầu khí, khí đốt và kiểm soát hành lang năng lượng giữa châu Âu và châu Á.

Sự đa dạng hóa chiến lược – tín hiệu của một trật tự mới

Một điểm đáng chú ý là nhiều cuộc tập trận hải quân gần đây tại Caspi không còn sự tham gia của Nga.

Cuộc tập trận Birlestik-2024 quy tụ Azerbaijan, Kazakhstan, Uzbekistan, Tajikistan và Kyrgyzstan – lần đầu tiên Nga không có mặt.

Cuộc tập trận Khazri-2025 giữa Azerbaijan và Kazakhstan tại khu vực biển Kazakhstan cũng diễn ra mà không có sự tham dự của Moskva.

Những sự kiện này thể hiện rõ sự dịch chuyển chiến lược: từ một cấu trúc khu vực phụ thuộc vào Nga sang một mạng lưới hợp tác đa trung tâm, trong đó Thổ Nhĩ Kỳ giữ vai trò hạt nhân, còn các quốc gia Caspi chủ động định hình chính sách riêng.

Tác động địa chính trị và kinh tế

Biển Caspi không chỉ mang ý nghĩa quân sự. Đây là khu vực có trữ lượng dầu khí khổng lồ, nơi đi qua của nhiều tuyến ống năng lượng chiến lược nối Trung Á với châu Âu.
Do đó, bất kỳ sự thay đổi nào trong cán cân quyền lực tại đây cũng có thể ảnh hưởng trực tiếp tới an ninh năng lượng toàn cầu.

Sự mở rộng của Thổ Nhĩ Kỳ tại Caspi giúp Ankara tăng đòn bẩy ngoại giao trong lĩnh vực năng lượng, đồng thời đa dạng hóa tuyến vận chuyển dầu khí không phụ thuộc Nga. Với các quốc gia Trung Á, đây là cơ hội để họ tiếp cận công nghệ hiện đại và thị trường mới.

Triển vọng: Nga thích ứng hay bị thay thế?

Giới quan sát cho rằng, nếu không có chiến lược tái thiết thực tế, Nga sẽ mất vai trò chủ đạo tại Caspi chỉ trong vài năm tới.
Sự xuất hiện của các liên minh hải quân mới, cùng với quan hệ ngày càng gắn bó giữa Thổ Nhĩ Kỳ và các nước Turkic, đang đặt Moskva vào thế phòng thủ.

Tuy nhiên, khả năng Nga hoàn toàn bị loại bỏ là khó xảy ra. Với tiềm lực hạt nhân, công nghiệp quốc phòng và quan hệ chiến lược với Iran, Nga vẫn còn những “quân bài” để duy trì ảnh hưởng, dù ở mức hạn chế hơn.

Kết luận

Sự thay đổi tại Biển Caspi phản ánh một xu thế lớn hơn trong trật tự toàn cầu: quyền lực đang trở nên phân tán, và các quốc gia trung bình ngày càng khẳng định vị thế của mình.
Thổ Nhĩ Kỳ – bằng chiến lược kết hợp giữa quân sự, công nghệ và ngoại giao – đã bước vào sân chơi vốn từng do Nga kiểm soát, tái định hình bức tranh an ninh khu vực.

Trong bối cảnh đó, Biển Caspi có thể trở thành “phòng thí nghiệm chiến lược” cho kỷ nguyên đa cực mới, nơi các cường quốc vừa cạnh tranh, vừa buộc phải hợp tác để duy trì ổn định và lợi ích chung.

Câu hỏi thường gặp

1. Vì sao Nga mất dần ảnh hưởng tại Biển Caspi?
Do chiến tranh Ukraine làm hao hụt nguồn lực, cùng với việc các nước ven biển tăng cường hợp tác quân sự với Thổ Nhĩ Kỳ và phương Tây.

2. Thổ Nhĩ Kỳ đóng vai trò gì trong khu vực?
Ankara hỗ trợ các nước như Azerbaijan và Kazakhstan hiện đại hóa hải quân, tổ chức tập trận chung và thúc đẩy hợp tác công nghiệp quốc phòng.

3. Liên minh Thổ Nhĩ Kỳ – Trung Á có ảnh hưởng thế nào đến an ninh khu vực?
Liên minh này tạo ra một cấu trúc quyền lực mới tại Caspi, giảm sự phụ thuộc vào Nga và mở ra cơ hội hợp tác năng lượng, công nghệ và an ninh.

4. Tương lai của Biển Caspi sẽ ra sao?
Khu vực này nhiều khả năng trở thành điểm trung tâm trong mạng lưới an ninh – năng lượng đa phương, phản ánh xu hướng toàn cầu của một thế giới đa cực đang định hình.